Woningcorporaties en projectontwikkelaars kunnen een grote impact hebben op de innovatie van de woningmarkt in Nederland als ze erin slagen om hun primaire taak van het bouwen en beheren van woningen te combineren met een nieuwe manier van werken. In deze nieuwe manier van werken zijn toekomstige bewoners mede-producenten en beheerders van hun woningen. Wij geloven dat het mogelijk is om betaalbare en duurzame sociale en middensegment huurwoningen te realiseren via een hybride ontwikkelingsstructuur. In deze ontwikkeling is het element van co-productie essentieel - een proces waarbij meerdere belanghebbenden betrokken zijn en de toekomstige bewoners centraal staan in het ontwerp.
Om deze reden hebben we samen met Jasper Klapwijk van Kantelingen een onderzoek uitgevoerd naar woningontwikkeling in co-productie, met ondersteuning van het Stimuleringsfonds. Co-productie van woningen is nog onontgonnen terrein voor veel belanghebbenden. Daarom hebben we ons in dit onderzoek gericht op het vergroten van kennis over deze praktijken, om de samenwerking tussen ontwikkelaars en corporaties enerzijds, en woningcoöperaties anderzijds, te versnellen en te verbeteren. Ons onderzoek is gericht op het in kaart brengen van het speelveld en het definiëren van interessante formats voor woningcorporaties en projectontwikkelaars om verder te ontwikkelen. Daarnaast brengt het onderzoek in kaart op welke manieren de ontwikkelaars willen samenwerken met bewoners in een co-productieproces. Tijdens het onderzoek hebben we gesproken met verschillende woningcorporaties, projectontwikkelaars, bewonersinitiatieven en experts over de kansen en obstakels die zij zien bij het aangaan van een co-productieproces, hoe we beter gebruik kunnen maken van kansen en wat we moeten doen om obstakels onderweg aan te pakken.
Wat is co-productie?
Bij co-productie van woningen is er sprake van een gelijke relatie tussen bewoners en de verantwoordelijke partijen voor de realisatie van het gebouw. Bij co-productie werken toekomstige bewoners samen met een professionele partij gedurende het hele proces, van ontwerp tot oplevering, waardoor de grenzen tussen bewoners en de ontwikkelaar minder duidelijk zijn.
De conceptuele definitie van 'samenwerkend wonen' door Darinka Czischke (2018) laat duidelijk zien wat we bedoelen met deze term. Ze stelt dat samenwerkend wonen kan worden gezien als een overkoepelende term die verschillende vormen van wonen met verschillende gradaties van collectieve zelforganisatie omvat. Volgens haar is een belangrijk onderdeel van deze vorm van wonen dat er samenwerking is tussen (toekomstige) bewoners en externe partijen en/of belanghebbenden. Samenwerking betekent volgens haar het gecoördineerd nastreven van een gemeenschappelijk doel. Deze samenwerking kan plaatsvinden in verschillende fasen van het project, tijdens het ontwerp, de bouw en het beheer.
We hebben de ladder van co-productie als een goede tool gevonden om de processen van co-productie te analyseren. Deze ladder, gecreëerd door de National Co-production Advisory Group, beschrijft een reeks stappen richting volledige co-productie in de gezondheidszorg. We geloven dat deze stappen ook kunnen worden toegepast op woningbouw. Het biedt een beter begrip van de verschillende essentiële elementen van co-productie. Het helpt ons ook onderscheid te maken tussen andere vormen van bewonersparticipatie en co-productie. Als bijvoorbeeld alleen aan bewoners wordt gevraagd om input te geven over verschillende elementen van de ontwikkeling van de woningen, spreken we van co-design. Autonomie en eigendom in het proces zijn belangrijk om onderscheid te maken tussen woningen die ontwikkeld zijn in co-productie en woningen die tot stand zijn gekomen met andere vormen van bewonersparticipatie.
Uitdagingen
1. Onbekend formaat met een proces dat moeilijk te standaardiseren is.
2. Gebrek aan regulering en bevordering van het formaat door lokale overheden.
3. Veel belanghebbenden met verschillende en onsamenhangende agenda's.
4. Onevenwichtige machtsdynamiek.
5. Onduidelijk bestuursmodel.
Mogelijkheden
1. De bewoners profiteren van de professionele vaardigheden van de ontwikkelaar.
2. De ontwikkelaar werkt rechtstreeks samen met de gebruikers voor een op maat gemaakt project.
3. Projecten resulteren in meer duurzame en innovatieve projecten met hoge kwaliteitsnormen.
4. Het collectief treedt op als derde partij die zorgt voor het beheer en onderhoud.
5. Een actieve gemeenschap is gunstig voor de buurt en de stad.
In ons onderzoek hebben we een aantal modellen ontwikkeld in samenwerking met de betrokken partijen en experts om te werken in co-productie binnen een project. Deze modellen zijn gericht op het betrekken van alle belanghebbenden bij het project. De initiatie- en definitiefasen zijn cruciaal voor een co-productief project, omdat bewoners en institutionele partijen goed moeten samenwerken op het gebied van financiën en eigendom, en externe waarborgen moeten worden geregeld om de coöperatieve waarden in het project te waarborgen.
CALL FOR ACTION!
We zijn altijd geïnteresseerd om in contact te komen met nieuwe initiatieven! Als je al een gevormde groep bent (of zelfs maar één persoon die nieuwsgierig is naar woningcoöperaties en niet weet waar te beginnen), kunnen we je helpen door onze ervaring te delen met verschillende co-productieprojecten, het maken van architectonische haalbaarheidsstudies, en je te verbinden met ons netwerk van professionele adviseurs en andere initiatieven die we ondersteunen. Als je een private ontwikkelaar of woningcorporatie bent die wil deelnemen aan deze verandering en de kloof wil overbruggen tussen jou en de gebruikers, neem dan contact met ons op zodat we kunnen bekijken hoe we woningen kunnen realiseren met een diverse groep belanghebbenden.
